نهال عناب：(عکسایی از میوه و باغات عناب)
عناب Ziziphus jujuba به جنس Ziziphus و خانواده buckthorn تعلق دارد و بومی مناطق مختلفی در نواحی مختلفی در قاره آسیا همانند ایران، لبنان، پاکستان، هند، بنگلادش، نپال، کره ، نواحی مرکزی و جنوبی چین و همچنین نواحی جنوب شرقی قاره اروپا است. عناب درخت و یا بوته ای خزان پذیر است که 12-5 متر رشد می کند .برگها 7-2 سانتیمتر عرض و 3-1 سانتیمتر طول دارند و در محل اتصال برگ به ساقه دو تیغ تیز وجود دارد گلها کوچک، معطر، زرد- سبز و به قطر حدود 5 میلیمتر هستند. زمان شکوفایی گلها اواخر بهار و یا اوایل تابستان است.میوه این گیاه خوراکی است و در برخی مناطقی از استان خراسان به شکل تجاری و به منظور تولید میوه پرورش داده می شوند.
قسمت خوراکی هر میوه می تواند 3-1.5سانتیمتر ضخامت داشته باشد. میوه‌های نارس و نابالغ سبز رنگ هستند و طعمی تقریبا شبیه سیب دارند اما زمانی که میوه می رسد رنگ آن نیز به ارغوانی-قهوه ای تغییر می کند ، سطح آن چروکیده می شود و طعمی نسبتا شیرین پیدا می کند . در مرکز میوه ، هسته ای با پوشش سفت و محکم قرار دارد. نام انگلیسی این گیاه Red date, Chinese date,Korean date, Indian date است.
نیازهای محیطی
آبیاری:از زمان کاشت نهال این گیاه می بایست آبیاری بخصوص در روزهای گرم به شکل منظم انجام شود تا به رشد اولیه گیاه جوان و توسعه سیستم ریشه ای آن کمک شود. خشکی در چنین مقطعی موجب ضعیف ماندن گیاه و عدم دستیابی به توانایی مقاومت در برابر استرسهای محیطی در آینده است. درختان بالغ و توسعه یافته در برابر خشکی خاک مقاومت نسبتا خوبی دارند اما این به معنی تولید میوه مناسب و با کیفیت خوب در چنین شرایطی نیست بلکه دستیابی به آب کافی منجر به تولید میوه هایی با کیفیت می شود. از طرفی این درختان خاکهای خیس که رطوبتی ماندگار دارند را تحمل نمی کنند و به تدریج از بین خواهند رفت. به همین دلیل در آبیاری این درختان نباید زیاده روی شود. در باغات درختان عناب آبیاری قطره ای یکی از بهترین شیوه های آبیاری این گیاهان است که علاوه بر آبیاری منظم ، موجب جلوگیری از اتلاف آب نیز می شود. در صورت عدم استفاده از چنین روشی می توان درختان بالغ را زمانی که سطح خاک حداکثر تا عمق حدود 10 سانت خشک شده بود آبیاری کرد.
نور: درخت عناب برای رشد و تولید میوه به وجود نور مستقیم برای مدت حداقل 8-6 ساعت نیاز دارد.البته گاهی بیان شده است که مکان نیمه آفتاب (حدود 5 ساعت نور مستقیم افتاب در طی روز) نیز برای رویش و میوه دهی این گیاه کافی است. به هر حال مسئله ای که کاملا مشخص است این است که نمی توان عناب را در مکانی سایه کاشت کرد. در سایه این گیاه میوه تولید نمی کند و همچنین شاخه های گیاه بلند ، باریک و بدون استحکام می شوند.
دما: عناب به مناطقی با تابستان گرم نیاز دارد. همچنین زمستانهای سرد را تا دمای 15- درجه سانتیگراد به خوبی تحمل می کند. نیاز دمایی درختان عناب موجب می شود که بتوان این درختان را در مناطقی کوهستانی یا نسبتا صحرایی پرورش داد البته به شرط اینکه این مناطق دارای ذخایر قابل قبولی در آبهای زیرزمینی باشند که این گیاه بتواند در طی تابستان از آنها استفاده کند. به طور کل درختان عناب برای میوه دهی و رسیدن میوه هایشان به فصلهای بهار و تابستان نسبتا طولانی نیاز دارند در غیر اینصورت میوه دهی کمی خواهند داشت. به همین دلیل است که این گیاه را نمی توان در مناطق شمالی کاشت. زیرا فرارسیدن زودهنگام پاییز و بارشهای بهار و یا اواخر تابستان مانع رسیدن میوه ها می شود.
خاک: بافت خاک باید زهکش خوبی داشته باشد به نحوی که آب اضافی را در خود نگه ندارد.وجود همیشگی آب در محیط اطراف ریشه های این گیاه موجب زوال تدریجی و مرگ آن می شود. به همین دلیل اگر خاک سنگین است و زهکش خوبی ندارد بهتر است که با استفاده از موادی همانند شن و یا خاک برگ نسبت به بهبود شرایط زهکش خاک اقدام کرد و سپس برای کاشت درخت استفاده کرد. بهتر است که نهالهای این گیاهان را تا 3-2 ماه بعد از انتقال و کاشت در زمین محل اصلی کوددهی نکرد و بعد از می توان برای کوددهی درختان جوان می توان از کودی با فرمول 16-8-24 استفاده کرد و اگر تهیه چنین فرمولی سخت است فرمول 10-10-10 نیز کفایت می کند و از این فرمول و همچنین فرمول 8-8-8 نیز می توان برای درختان بالغ نیز در طی فصل رشدهر دو ماه یکبار استفاده کرد اما اگر کوددهی اختصاصی تر به منظور تولید میوه هایی با کیفیت و رنگ بهتری مد نظر است می توان در ابتدای فصل از کودهایی برای درختان بالغ استفاده کرد که میزان فسفر و پتاسیم بیشتری نسبت به نیتروژن داشته باشند.
تکثیر:با رشد گیاه اصلی و به مرور زمان ، پاجوشهایی از ریشه های گیاه مادری رشد کرده و از زیرزمین بیرون میآید. این پاجوشها را میتوان در اواخر فصل زمستان /اوایل فصل بهار و قبل از این که گیاه بیدار شود از درخت مادری جدا کرد و در مکانی مستقل کاشت کرد. کاشت بذر روش دیگر تکثیر این گیاه است که البته میزان جوانه زنی بذرهای عناب چندان زیاد نیست. به هر حال می بایست در فصل پاییز زمانی که میوه ها می رسند آنها را از درخت چید و پوشش روی بذرها را نیز برداشت بهتر است که اجازه ندهیم تا بذرها خشک و کهنه بشوند و در همان پاییز نسبت به کاشت بذرها اقدام کرد .البته برخی از پرورش دهندگان اظهار می کنند که اگر به مدت 3 ماه بذرهای این درخت را در مکانی با دمای 10-4.4 درجه سانتیگراد نگهداریم و به بیان دیگر نوعی انبار داری سرد را در مورد انها انجام دهیم، به جوانه زنی آنها کمک می شود در طی این مدت بذرها در میان شن مرطوب قرار داده می شوند. در زمان کاشت و برای اینکه بفهمیم کدام بذر نسبتا مناسب است می توان ظرفی آب نمک (18درصد نمک) درست کرد و بذرها را در داخل آب نمک قرار داد و هر بذری که روی آب شناور می شوند را حذف کرد. زیرا این بذرها جوانه زنی خوبی ندارند.همچنین پوشش سفت روی بذرها یکی از موانع جوانه زنی مناسب آنها هستند که برای نرم شدن پوسته رویین بذرها می توان بذرها را به مدت 48 ساعت در آب گرم خیساند. بذرها را می توان در میان مخلوطی از خاک برگ+شن و به عمق حدود 1 سانتیمتری از سطح خاک کشت کرد. دمای مناسب محیط برای جوانه زنی بذرها 25-18 درجه است. خاک گلدان محتوی بذرها باید همواره مقداری رطوبت داشته باشد که البته به معنی خیس و گل آلود بودن آن نیست. بلکه نباید اجازه دهیم که خاک خشک شود. هر گونه خشک شدن خاک می تواند منجر به رکود بذرها و عدم جوانه زنی آنها شود. گلدان حاوی بذرها را در مکانی روشن قرار دهید و اگر روزانه 2-1 ساعت از نور مستقیم آفتاب برخوردار شود نیز مشکلی پیش می اید. جوانه زنی بذرها حدود یک ماه می تواند طول بکشد. گیاهان حاصل از بذر به 4-3 سال زمان نیاز دارند تا بتوانند میوه بدهند. از قلمه این گیاه نیز می توان برای تکثیر آن استفاده کرد. ساقه ای که برای گرفتن قلمه انتخاب می کنیم بهتر است که در نوک خود برگهایی نابالغ و در قسمت پایین خود برگهایی رشد کرده و بالغ داشته باشد. قلمه ها را در صبح زود از انتهای ساقه تهیه می شوند. ضخامت ساقه ای که قلمه از آن گرفته می شود در حدود یک مداد معمولی است و طول قلمه در حدود 15 سانتیمتر در نظر گرفته می شود. از ریشه های این گیاه نیز قلمه تهیه می شود و زمان تهیه قلمه از ریشه های گیاه در انتهای پاییز و یا ابتدای فصل زمستان و به بیان دیگر زمانی است که دما در حد 10-5 درجه باشد . پیوند زنی راه دیگر تکثیر این گیاه است که در دنیای تجاری پرورش این گیاه به منظور تولید میوه مورد استفاده قرار میگیرد. برای پیوند، از درختانی که با نام عناب ترش شناخته می شوند (نام علمی Z. Spinosa)استفاده می شود زیرا این نمونه دارای سیستم ریشه ای قوی تری نسبت به عناب معمولی است و استرسهای محیطی بخصوص کم آبی را بهتر از عناب معمولی تحمل می کند. بذرهای این نوع عناب کاشته می شوند تا جوانه بزنند. سپس زمانی که گیاه جوان به ارتفاع حدود 60 سانتیمتر رسید نوک آن چیده می شود تا برای عمل پیوند آماده شود که این مسئله با توجه به سرعت رشد می توان یک یا دو سال بعد از کاشت بذر این گیاه صورت گیرد.به بیان دیگر از نهال یک یا دو ساله می توان برای سرزنی ساقه اصلی و آماده سازی جهت پیوند استفاده کرد. برای پیوندک نیز از گیاهانی که میوه هایی با کیفیت مناسب تولید می کنند استفاده می شود. از این گیاهان شاخه هایی که معمولا یک سال عمر دارند تهیه می شود البته از شاخه هایی با 3-2 سال عمر نیز می توان استفاده کرد. هر شاخه می تواند حاوی حداقل یک جوانه باشد. شاخه های حاوی جوانه باید بلافاصله در عمل پیوند زنی استفاده شوند. از روشهای مختلفی با توجه به قطر پایه استفاده می شود. اگر یایه ضخیم باشد از روش پیوند پوست استفاده می شود. زمان مناسب این روش هنگام رشد و فعالیت گیاه است زیرا پوست را فعال را بتوان از روی قسمت رویین ساقه پایه کنار زد و جدا کرد. در این روش بعد از سربرداری از پایه شکافی طولی در پوست آن ایجاد می شود و پیوندک به نحوی آماده می شود که بتوان بخشی از آن را در زیر پوست پایه قرار داد. اگر قطر پایه و همچنین ساقه حاوی جوانه (پیوندک) تقریبا برابر باشد می توان از پیوند زبانه ای استفاده کرد. در این نوع پیوند قسمت انتهایی پایه و بخش پایینی پیوندک به شکل شیب دار برش می خورند به نحوی که قسمتهای برش خورده و شیب دار بر روی هم قرار میگیرند.
تصویر فوق: پیوند زبانه ای . در تصاویر A B C آماده سازی پایه و در تصاویر D E F قرار گرفتن پیوندک بر روی پایه را مشاهده می کنید.
تصویر فوق: پیوند پوست تصاویر A B آماده سازی پیوندک تصویر C آماده سازی پایه تصاویر D E F قرار دادن پیوندک روی پایه.
آفات و بیماری : آفت و یا بیماری خاصی این گیاه را تهدید نمی کند . از بین بیماری هایی که گاهی مزاحمت آن گزارش شده است می توان به جاروی جادوگر اشاره کرد. در این بیماری رشد انتهایی ساقه متوقف می شود و جوانه های جانبی نزدیک به انتهای ساقه به شکل همزمان شورع به رشد می کند اما شاخه هایی نازک و ضعیف به وجود می آورند در نتیجه ظاهری جارو مانند در انتهای ساقه ایجاد می کنند. علت بروز این بیماری عوامل مختلفی همانند فعالیت برخی از ویروسهای گیاهی و همچنین تغییرات هورمونهای داخلی گیاه عنوان شده است که استرسهای محیطی در بروز این تغییرات بسیار مهم هستند.
هرس: در صورتیکه این گیاه اصلا هرس نشود، به شکل یک بوته بزرگ و یا درختچه با چند ساقه اصلی رشد می کند. اما اگر از همان ابتدای رشد تنها به یک ساقه اجازه بلند شدن و رویش دهیم و بقیه را قطع کنیم، درختی با یک ساقه اصلی بدست می آید البته توجه داشته باشید که این کار بهتر است از همان ابتدای رویش و تربیت گیاه انجام شود و گیاهان بالغی را که سالهای سال است چندین تنه اصلی دارند را تغییر شکل و فرم نداد و به درختی تک ساقه تبدیل نکرد. برای انجام هرس سالانه و شکل دهی به درخت ، انتهای پاییز و یا اوایل زمستان زمان مناسبی برای هرس است. شاخه های شکسته ، آسیب دیده ، شاخه هایی که خارج از فرم و شکل اصلی درخت رویش کرده اند، شاخه های بسیار بلند و یا شاخه هایی را که مرکز درخت را شلوغ کرده اند و مانع از رسیدن نور به مرکز گیاه هستند کوتاه می شوند.
در مورد درختان عناب می توان هنگام هرس در حدود 20 الی 50 درصد حجم کل شاخسار گیاه را حذف کرد. برای داشتن یک درخت قوی بهتر است که پاجوشها نیز به محض مشاهده حذف شوند. این مسئله بخصوص در مورد درختانی که با شیوه پیوند زنی تکثیر شده اند مهم است. زیرا پاجوشهای رشد کرده از نواحی منطقه پیوند، خصوصیات درخت پیوندی رااز نظر محصول دهی ندارند و باید قطع شوند.
تصویر فوق: تیغهای موجود بر روی ساقه
تصویر فوق: گلهای گیاه
تصویر فوق: نمایی نزدیک از گلهای گیاه
تصاویر فوق: درخت و میوه عناب
تصویر فوق: رنگ گرفتن میوه عناب در هنگام رسیدن
تصویر فوق: عناب نمونه های متفاوتی دارد که میوه های آنها از نظر شکل و اندازه با هم تفاوت دارند و میوه برخی از نمونه های این گیاه را در تصویر بالا مشاهده می کنید.
تصویر فوق: باغ عناب که به منظور تولید تجاری میوه این گیاه است
